PODİMA

PODİMA (ÇAKIL MOZAİK) SANATI TARİHÇESİ

Ülkemizde bilinen adıyla "podima" yer döşemesi kimi kaynaklarda "koine" veya "krokalia" (timsah sırtı), kimi kaynaklarda da rodos taşı diye isimlendirilmektedir.

Podima, yürüme yolu anlamı taşımaktadır. İstanbul' un çatalca ilçesi karacaköy bucağına bağlı yalıköy, eski adıyla podima köyü sahil kesiminde geçmişte bu tür çakıl taşları bulunduğunu biliyoruz. Bu tip döşemenin Akdeniz Ülkeleri ile Ege'de yaygın olarak kullanıldığını görmekteyiz. Bu havzaların iklimsel özelliklerinden dolayı, avlu ve bahçelerde konutun bir parçası olarak düşünülmüştür. Kullanıma açık tüm alanlar siyah-beyaz; kimi bölgelerde de farklı renklerde çakıl taşlarıyla bazen düz, bazen de geometriksel veya bitkisel motifler yapılarak döşenmiştir. Özellikle beyaz çakıl taşlı zemin etrafı siyah taşlardan bir bordürle çerçevelenmiş, ortasına da siyah taşlarla ana motif yerleştirilmiştir veya tüm alan halı gibi tamamen çakıl taşlarıyla bezenmiştir.

M.Ö. 3000 yılı başlarında Persepolis Sarayı platformundaki desenli çakıl döşeme; mozaik sanatının ilk örneği olarak kabul edilir. Daha sonra sırasıyla Gordion, Assos, Teos, Erytrai, Tarsus ve Bergama’da bu sanata rastlanmaktadır. Çakıl mozaik sanatı’nın eski dönemlere ait en güzel örneklerinden biri kuzey Yunanistan’daki Olynthos’ta yapılan kazılarda ortaya çıkarılmış olup, MÖ.5.Yüzyıl tarihlidir. MÖ.4.Yüzyılda Makedonya / Pella’da renkli çakıllarla yapılmış, Dionysus’un aslan avını tasvir eden çakıl mozaik yer döşemesi günümüze kadar korunmuş en iyi örnektir.

Çakıl mozaik; uygulandığı yöredeki malzeme çeşitliliğine göre değişik renk ve formlarda özellikle 18.yüzyıl başlarından itibaren bitkisel ve geometrik desenlerle Akdeniz mimarisinin vazgeçilmez unsurlarından biri olarak değerinden hiçbir şey kaybetmeksizin günümüze kadar gelebilmiş bir el sanatıdır. Çakıl mozaik sanatında kullanılan taşların tamamı doğal form ve renklerde olup, geçen 5000 yılda olduğu gibi tek tek elle toplanıp tek tek elle dizilmektedir. Çakıl taşı mozaikleri, tabiatı ile az renkli basit örneklerden ibarettir.

Olynthos’daki mozaikler çoğu zaman evlerin odalarında da kullanılmıştır; ayrıca avlularda da birkaç mozaik döşemesi görülür. Odaları döşeyen mozaiklerde giriş yeri hariç, odanın merkezden kenarlara doğru figürlerin yayıldığı görülür. Genel olarak; kare mekan içinde yuvarlak orta motif, meandr ve dalga bordürleri ile çevrelenir.

ÇAKIL TAŞIN YOLCULUĞU

Dağda bulunan bir kayanın yağmurla altının boşaltılmasıyla birlikte dereye yuvarlanarak ve belli büyüklükte parçalara ayrılarak denize ulaşma yolculuğu başlıyor. Bu yolculuk belki 50, belki 550 yıl, belki de çok daha fazla, kim bilir. Ya deniz kenarındaki dalga boyu, gel git ile yaptığı yolculuk? Ve bu gel git ile başlayan yolculuğu? Dere yatağı ile denize ulaşan yuvarlak bir taşın Elips-Çakıl olması hakkında şimdiye dek bir tarih konmadı. Zaten bu konuda bir fikir de yürütülmedi. Dışarıdan bakan göz bu çakıl’ı hep denizin çıkardığını, ya da hep deniz çakılı olduğunu zanneder. Gerçekte denizin değil, derenin denize taş olarak getirdiği, denizin ise gel gitle eliptik forma dönüştürdüğü çakıl olur. Dolayısı ile bu çakıllar tek tek elle toplanıp, tek tek elle seçilip ıslatılarak ciddi bir renk ayırımı (Seleksion) ve aynıya yakın bir boyuta getirilerek (Uniform) uygulanmak üzere proje hazırlanır.

ÇAKIL MOZAİĞİN TARİFİ

Derenin deniz ağzı olan bölgelerden eliptik formlarda farklı renklerde (Siyah-beyaz-gri-sarı-kırmızı-yeşil ve bej) olmak üzere tek tek elle toplanarak renk ayırımı (Seleksion) ve boyutlanıp (Uniform) proje uygulanmak üzere, uygulanacak alana sevk edilir. Öncesinde mevcut alan için tasarlanan proje deseninin her rengi için 1/1 şablon hazırlanarak usta ellerle tek tek dizime geçilir. Çalışma esnası adeta bir orkestra gibidir. Her çakıl dizen insan bir enstrüman çalar gibidir. Bir kişi yaklaşık 0,50 cm² uygulayabilir. Uygulama kalıp mantığından dolayı negatif-pozitif dizim yapılır. Alan derinliği minimum-maksimum 8 cm olmalıdır. Yüksek dozlu çimento kumla karıştırılıp, boş zemin doldurulup, üzerine kalıplar yerleştirilerek dizime geçilir. Dizim uygulaması sonunda çakıl yüzeyi mastarlanıp, üzerinden su ile yağmurlanarak sertleşme sürecine bırakılıp 3-5 gün sonra özel bir kilitleme macunu verilerek çakıl mozaik alan kullanıma açılır.